وقتی صبح در آینه به صورتمان نگاه میکنیم و با یک جوش جدید، ملتهب یا حتی دردناک روبهرو میشویم، اولین سوالی که در ذهنمان نقش میبندد این است: «باز این از کجاست؟!» اما شاید سوال مهمتری وجود داشته باشد که کمتر به آن فکر میکنیم: «این جوش چه نوعی است؟»
شناخت نوع جوش، اولین و مهمترین گام در درمان مؤثر آن است. بسیاری از افراد سالها با آکنه دستوپنجه نرم میکنند، از انواع درمانهای خانگی گرفته تا داروهای تخصصی را امتحان میکنند، اما به نتیجه مطلوب نمیرسند؛ دلیلش ساده است: درمان اشتباه، برای جوش اشتباه.
هر نوع جوشی، علت خاص خودش را دارد. برخی ناشی از چربی اضافه پوستاند، برخی دیگر به دلیل بسته شدن منافذ با سلولهای مرده، و برخی دیگر ریشه در التهاب، هورمونها یا حتی سبک زندگی ما دارند. از جوشهای سرسیاه و سرسفید گرفته تا کیستها و ندولهای دردناک، هر کدام نهتنها ظاهر متفاوتی دارند، بلکه شیوه درمان و مراقبت مخصوص به خود را میطلبند.
در این مقاله از ژین بیوتی؛ قصد داریم بهزبان ساده، اما علمی و کاربردی، انواع جوشهای صورت را معرفی کنیم. شما با خواندن این مطلب میتوانید جوشهای صورت خود را بهدرستی تشخیص دهید و متوجه شوید که برای بهبود آنها چه روشهایی مناسبتر و مؤثرتر است. اگر مدتهاست با آکنه درگیر هستید یا تازه اولین جوشها را روی صورتتان دیدهاید، این مقاله به شما کمک میکند قدم اول را با آگاهی و اطمینان بردارید.
جوش چیست؟
جوش یا آکنه (Acne) یکی از شایعترین مشکلات پوستی است که بیشتر افراد در دورهای از زندگی خود، بهویژه در دوران نوجوانی، با آن مواجه میشوند. اما جوش تنها به نوجوانها محدود نمیشود و ممکن است در هر سنی، حتی در بزرگسالی، ظاهر شود.
تعریف ساده جوش
جوش زمانی ایجاد میشود که منافذ پوست توسط چربی طبیعی پوست (سبوم)، سلولهای مرده، یا باکتریها مسدود شود. این انسداد باعث التهاب، قرمزی، یا تورم میشود و به شکلهای مختلفی مثل جوش سرسیاه، سرسفید، چرکی یا کیستی بروز میکند.
چرا پوست جوش میزند؟
پوست ما پر از منافذی است که هر کدام به یک غده چربی متصلاند. این غدد، چربی تولید میکنند تا پوست را نرم و مرطوب نگه دارند. اما گاهی اوقات:
چربی بیش از حد تولید میشود
سلولهای مرده پوست بهدرستی از سطح پوست جدا نمیشوند
یا باکتریهایی مثل Propionibacterium acnes (عامل اصلی التهاب جوش) فعال میشوند
در این صورت، منافذ بسته شده و جوش پدیدار میشود.
عوامل مؤثر در ایجاد جوش
- تغییرات هورمونی (مثلاً در دوران بلوغ، قاعدگی، بارداری یا سندروم تخمدان پلیکیستیک)
- استرس زیاد
- استفاده از محصولات آرایشی یا مراقبتی نامناسب
- رژیم غذایی پر از قند یا لبنیات
- عوامل ژنتیکی
- مصرف برخی داروها یا مکملها
جوش چگونه ایجاد میشود؟
برای اینکه بفهمیم جوش چگونه ایجاد میشود، اول باید با ساختار پوست آشنا شویم. پوست ما منافذ کوچکی دارد که هرکدام به یک غده چربی (سباسه) متصل است. این غدهها سبوم تولید میکنند؛ نوعی چربی طبیعی که برای حفظ نرمی و رطوبت پوست ضروری است. حالا بیایید قدمبهقدم بررسی کنیم که چطور همین فرایند طبیعی گاهی باعث ایجاد جوش میشود:
مراحل ایجاد جوش
1. افزایش تولید چربی پوست (سبوم)
تحت تأثیر عواملی مثل تغییرات هورمونی (بهویژه در بلوغ، قاعدگی یا استرس)، بدن شروع به تولید چربی بیشتری میکند. این چربی اضافه راهی برای خروج از پوست میخواهد.
2. ریزش ناقص سلولهای مرده پوست
بهطور طبیعی، پوست ما سلولهای مرده را از سطح خود جدا میکند. اما گاهی این سلولها به درستی از بین نمیروند و همراه با چربی اضافی، درون منفذ پوست جمع میشوند.
3. مسدود شدن منافذ پوست
چربی اضافه و سلولهای مرده با هم ترکیب شده و راه خروجی منفذ را مسدود میکنند. به این حالت «کومدون» میگوییم. اگر این کومدون بسته باشد، جوش سرسفید ایجاد میشود و اگر باز باشد، جوش سرسیاه شکل میگیرد (چربی در مجاورت هوا اکسید شده و تیره میشود).
4. تجمع باکتریها
درون این منافذ بسته، محیطی گرم و مرطوب بهوجود میآید که شرایط ایدهآلی برای رشد باکتری آکنه (Cutibacterium acnes) فراهم میکند. این باکتریها تکثیر شده و باعث تحریک سیستم ایمنی بدن میشوند.
5. ایجاد التهاب و قرمزی
واکنش بدن به وجود باکتری و چربی تجمعیافته، منجر به التهاب، تورم، قرمزی و گاهی چرک میشود. نتیجه آن چیزی است که ما بهعنوان یک جوش ملتهب یا چرکی روی پوست میبینیم.
نکته مهم:
جوش زدن یک روند تصادفی نیست؛ بلکه نتیجه زنجیرهای از عوامل پوستی، هورمونی، و گاهی محیطی است. بنابراین، برای درمان مؤثر جوشها باید ابتدا علت ایجاد آنها را شناخت و نوع جوش را تشخیص داد.
علل بروز جوش: چرا پوست ما جوش میزند؟
ایجاد جوش روی پوست یک پدیده سطحی نیست؛ بلکه نتیجهی تعامل پیچیدهای از عوامل درونی و بیرونی است. برای درک بهتر، علل بروز جوش را میتوان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد:
1. عوامل درونی (فیزیولوژیکی و هورمونی)
- تغییرات هورمونی
یکی از مهمترین دلایل بروز جوش، بهویژه در نوجوانان و خانمها، تغییرات سطح هورمونهاست.
هورمونهای آندروژن (مانند تستوسترون) باعث تحریک غدد سباسه میشوند تا چربی بیشتری تولید کنند. چربی اضافی در ترکیب با سلولهای مرده و باکتریها باعث بسته شدن منافذ و ایجاد آکنه میشود.
این تغییرات هورمونی معمولاً در زمانهای زیر رخ میدهد:
- دوران بلوغ (جوشهای نوجوانی)
- قبل از قاعدگی
- دوران بارداری
- دوران یائسگی
- سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
- مصرف یا قطع قرصهای ضدبارداری
- وراثت (ژنتیک)
اگر یکی از والدین یا اعضای خانوادهتان سابقه جوشهای شدید داشته باشند، احتمال بیشتری دارد که شما هم دچار آکنه شوید. ژنتیک میتواند میزان تولید سبوم، حساسیت پوست به هورمونها، یا واکنش التهابی پوست را تحت تأثیر قرار دهد.
- اختلال در کراتینسازی پوست
گاهی اوقات پوست بهدرستی سلولهای مرده خود را دفع نمیکند و این سلولها در سطح پوست جمع میشوند و با چربی ترکیب شده، منافذ را میبندند.
2. عوامل بیرونی (محیطی و سبک زندگی)
- استرس
استرس روانی مزمن باعث ترشح کورتیزول (هورمون استرس) میشود که بهطور غیرمستقیم تولید سبوم را افزایش میدهد و زمینه را برای ایجاد جوش فراهم میکند. همچنین استرس سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و التهاب پوستی را بیشتر میکند.
- رژیم غذایی نامناسب
رابطهی مستقیمی میان تغذیه و سلامت پوست وجود دارد. برخی از مواد غذایی ممکن است باعث افزایش جوش شوند، از جمله:
غذاهای پرقند (شیرینیها، نوشابه، نان سفید)
لبنیات (بهویژه شیر گاو)
غذاهای فرآوریشده و چرب
فستفود و چیپس
البته حساسیت به غذاها از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
- استفاده از محصولات نامناسب برای پوست
کرمها، ضدآفتابها یا لوازم آرایشی کومدوژنیک (یعنی محصولاتی که منافذ پوست را میبندند) میتوانند باعث بروز یا تشدید آکنه شوند. همچنین پاک نکردن آرایش پیش از خواب یکی از دلایل رایج جوش زدن است.
- آلودگی هوا و گردوغبار
زندگی در شهرهای شلوغ و آلوده، بهویژه برای پوستهای چرب، میتواند موجب بسته شدن منافذ پوست و ایجاد جوش شود.
- تعریق زیاد و تماس مکرر با پوست
تعریق زیاد، استفاده مکرر از کلاه، ماسک، موبایل یا لمس مداوم صورت با دستهای آلوده نیز میتواند منجر به تجمع باکتری و چربی روی پوست شود.
3. عوامل دارویی و پزشکی
- مصرف برخی داروها
برخی داروها ممکن است منجر به بروز جوش شوند، از جمله:
کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزولون)
داروهای حاوی لیتیوم
برخی داروهای ضدافسردگی
مکملهای بدنسازی حاوی هورمون یا تستوسترون
- بیماریهای هورمونی و متابولیک
برخی بیماریها مانند:
سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
مشکلات تیروئید
اختلالات غده فوق کلیوی
میتوانند باعث بروز جوشهای مقاوم به درمان شوند.
4. عوامل روانشناختی و رفتاری
- وسواس کندن یا فشار دادن جوشها
لمس مداوم یا تخلیه نادرست جوشها باعث گسترش باکتریها، افزایش التهاب، و در نهایت ایجاد جای جوش یا اسکار دائمی میشود.
- نداشتن روتین مراقبت از پوست
عدم شستوشوی مناسب پوست با شوینده صورت، استفاده نکردن از شویندههای ملایم یا استفاده بیشازحد از لایهبردارها، همگی میتوانند پوست را حساس و مستعد جوش کنند.
انواع جوش و آکنه
در ادامه بهصورت جامع و طبقهبندیشده انواع جوش و آکنه را معرفی میکنیم. شناخت دقیق نوع جوشها به شما کمک میکند تا درمان مناسبتری انتخاب کنید و از مصرف اشتباه محصولات یا روشهای درمانی جلوگیری شود.
۱. جوشهای غیرالتهابی (Comedonal Acne)
این نوع جوشها، کمخطرترین و ابتداییترین مرحله آکنه هستند. در این حالت، هنوز باکتریهای آکنه به منافذ مسدودشده حمله نکردهاند، بنابراین خبری از التهاب، قرمزی یا درد نیست.
- جوش سرسفید (Whiteheads)
این جوشها زیر سطح پوست باقی میمانند و به همین دلیل ظاهری سفید یا مایل به کرم دارند. چربی و سلولهای مرده پوست درون منفذ گیر میافتند و بهدلیل بسته بودن دهانهی منفذ، با هوا تماس پیدا نمیکنند. نتیجه این میشود که جوش، حالت متورم اما بدون رنگ تیره دارد. این نوع جوشها معمولاً کوچک، گرد و سطحشان صاف است و لمس آنها حس برجستگی زیرپوستی میدهد.
در بسیاری از مواقع، جوشهای سرسفید بدون درد هستند و اگر عفونت نکنند، قابلدرمان با لایهبردارهای ملایم و محصولات ضدکومدوناند.
- جوش سرسیاه (Blackheads)
این نوع جوش وقتی ایجاد میشود که منافذ پوست باز باقی میمانند، اما همچنان با چربی و سلولهای مرده مسدود شدهاند. چون مواد داخل منفذ در معرض هوا قرار میگیرند، اکسید میشوند و رنگشان تیره میشود. برخلاف آنچه عموم فکر میکنند، رنگ سیاه این جوشها بهدلیل گردوغبار یا کثیفی نیست، بلکه ناشی از واکنش شیمیایی چربی با اکسیژن هواست.
جوشهای سرسیاه معمولاً روی بینی، پیشانی و چانه دیده میشوند. در لمس کمی زبر و برجسته هستند. درمان آنها معمولاً با لایهبردارهای حاوی سالیسیلیک اسید، بخور، یا پاکسازی حرفهای انجام میشود.
۲. جوشهای التهابی (Inflammatory Acne)
در این نوع آکنه، منافذ بستهشده توسط باکتریها آلوده میشوند و واکنش ایمنی بدن منجر به التهاب، قرمزی، تورم و گاهی درد میشود. این جوشها جدیتر از جوشهای غیرالتهابیاند و نیاز به مراقبت بیشتری دارند.
- پاپول (Papule)
پاپولها ضایعات قرمز و برجستهای هستند که نوک مشخصی ندارند و چرکدار نیستند. علت اصلی ایجاد آنها، التهاب ناشی از نفوذ چربی و سلولهای مرده به لایههای عمیقتر پوست است.
این جوشها معمولاً دردناکاند، بهویژه اگر فشار داده شوند. سطح پوست اطراف آنها هم ممکن است کمی متورم باشد. اگر به پاپولها دستکاری نکنید، میتوانند بهمرور زمان با درمان ملایم فروکش کنند؛ اما در صورت فشار دادن یا خاراندن، ممکن است تبدیل به جوش چرکی یا اسکار شوند.
- پوستول (Pustule)
پوستولها همان پاپولهایی هستند که به مرحله چرکدار شدن رسیدهاند. در این حالت، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با باکتریها، سلولهای سفید را به محل التهاب میفرستد و این باعث ایجاد چرک در مرکز جوش میشود.
جوشهای پوستول معمولاً مرکز سفید یا زردرنگ و حاشیه قرمز دارند. این نوع از جوشها همانهایی هستند که وسوسهانگیزتریناند برای ترکاندن، اما باید از این کار پرهیز کرد چون باعث پخششدن عفونت، افزایش التهاب و باقی ماندن جای زخم میشود.
درمان این جوشها معمولاً شامل استفاده از ترکیبات ضدباکتری (مانند بنزوئیل پراکساید) یا داروهای موضعی ضدالتهاب است.
- ندول (Nodule)
ندولها از جوشهای سطحی عمیقتر و شدیدتر هستند. این ضایعات معمولاً سفت، دردناک و زیرپوستیاند و در ظاهر، گاهی بهصورت یک برآمدگی ملتهب بدون نوک مشخص دیده میشوند.
ندولها در لایههای عمیقتری از پوست شکل میگیرند و گاهی هفتهها باقی میمانند. بهدلیل عمق زیاد، درمانهای سطحی معمولاً بیاثرند و نیاز به درمان دارویی تخصصی دارند.
اگر درمان نشوند، بهراحتی میتوانند اسکار دائمی بر جای بگذارند.
- کیست یا آکنه کیستیک (Cystic Acne)
شدیدترین و دردناکترین نوع آکنه است. این جوشها بهشدت ملتهب، بزرگ، نرم یا سفت، و پر از چرک هستند و در عمق پوست شکل میگیرند.
آکنه کیستیک معمولاً در افرادی با پوست چرب یا سابقه خانوادگی دیده میشود و اغلب ریشه هورمونی دارد. برخلاف دیگر انواع جوش، کیستها معمولاً خودبهخود از بین نمیروند و نیاز به درمان جدی، اغلب با داروهای خوراکی مانند آنتیبیوتیکها یا ایزوترتینوئین (راکوتان) دارند.
عدم درمان صحیح این نوع جوشها، تقریباً همیشه منجر به باقی ماندن جای جوش یا فرورفتگیهای عمیق روی پوست میشود.
نکته مهم:
جوشهای سرسیاه و سرسفید معمولاً با اصلاح سبک زندگی، روتین مراقبت از پوست و محصولات ملایم قابل کنترل هستند.
جوشهای التهابی به درمان جدیتر و گاهی مراجعه به متخصص پوست نیاز دارند.
در صورت مشاهده جوشهای مکرر، دردناک یا چرکدار، خوددرمانی را متوقف کرده و به پزشک مراجعه کنید.
درمان جوش
درمان جوش یک فرایند چندمرحلهای است که بسته به نوع جوش، شدت آن، نوع پوست و علت اصلی ایجاد جوشها متفاوت است. برای اینکه درمان مؤثر و ماندگار باشد، باید هم علائم (مثل التهاب و چربی اضافی) را کنترل کرد، هم ریشه ایجاد جوش (مثل اختلالات هورمونی یا سبک زندگی نادرست) را برطرف نمود.
در ادامه، یک راهنمای جامع و مفصل برای درمان انواع جوشها آوردهام که شامل درمانهای خانگی، دارویی، مراقبتی و تخصصی است.
مرحله اول: اصلاح روتین مراقبت از پوست (Skincare)
- پاکسازی ملایم، اما مؤثر
استفاده از شویندههای مخصوص پوست مستعد آکنه و غیرخشککننده، روزی ۲ بار (صبح و شب)
شویندههای حاوی سالیسیلیک اسید یا بنزوئیل پراکساید برای کنترل چربی و کاهش التهاب مفیدند
از شستن بیشازحد یا استفاده از صابونهای قوی خودداری کن، چون پوست را تحریک میکند
- استفاده از تونر یا لایهبردار شیمیایی (۲ تا ۳ بار در هفته)
تونرهای حاوی نیاسینامید، اسید سالیسیلیک، یا آزلائیک اسید میتوانند التهاب را کاهش دهند و منافذ را تمیز نگه دارند
از اسکرابهای فیزیکی خشن پرهیز کن؛ این کار وضعیت جوش را بدتر میکند
- مرطوبکننده مناسب
حتی پوست چرب و جوشدار هم به آبرسانی نیاز دارد
از مرطوبکنندههای سبک، غیرکومدوژنیک و بر پایه آب استفاده کن (مثل ژل کرمهای حاوی هیالورونیک اسید یا نیاسینامید)
- ضدآفتاب الزامی است
آفتاب باعث تحریک جوش، التهاب و تیرگی جای آن میشود
ضدآفتاب فاقد چربی (Oil-free) با SPF حداقل 30 انتخاب خوبیست
اگر جوشدار هستید، از ضدآفتابهای مینرال یا فیزیکی استفاده کندد.
مرحله دوم: درمان موضعی (Topical Treatment)
بسته به نوع جوشها، میتوان از ترکیبات زیر استفاده کرد:
- بنزوئیل پراکساید (Benzoyl Peroxide)
ضدباکتری قوی که با Propionibacterium acnes مقابله میکند
برای جوشهای چرکی، التهابی و حتی پیشگیری از ایجاد جوش مناسب است
معمولاً در درصدهای ۲.۵ تا ۵٪ استفاده میشود
- سالیسیلیک اسید (Salicylic Acid)
یک لایهبردار ملایم با خاصیت ضدالتهاب
به باز شدن منافذ و جلوگیری از تشکیل کومدون (جوش سرسیاه و سرسفید) کمک میکند
- آزلائیک اسید (Azelaic Acid)
مناسب برای جوشهای قرمز، التهاب و جای جوش
روشنکننده ملایم و ضدباکتریست
- رتینوئیدها (مثل رتینول، آداپالن)
بهترین گزینه برای جوشهای زیرپوستی، سرسیاه و درمان اسکار
روند تجدید سلولی را تسریع میکنند و مانع بسته شدن منافذ میشوند
در شروع ممکن است پوست را کمی تحریک کنند؛ بهتر است با درصد پایین شروع کنی
نکته: درمانهای موضعی را با احتیاط و ترجیحاً با مشورت پزشک استفاده کن، بهویژه اگر پوست حساسی داری.
مرحله سوم: درمانهای خوراکی و دارویی (برای موارد شدید یا مقاوم)
اگر جوشهای کیستی، ندولی، یا التهابی شدید داری، درمانهای موضعی بهتنهایی کافی نیستند.
- آنتیبیوتیکهای خوراکی
مانند داکسیسایکلین یا مینوسایکلین
برای کنترل باکتری و التهاب
باید طبق نسخه پزشک و بهمدت محدود استفاده شود
- قرصهای ضدبارداری (برای خانمها)
در مواردی که جوش منشاء هورمونی دارد، قرصهای ضدبارداری خاص میتوانند تعادل هورمونی را برقرار کنند
مخصوصاً برای کسانی که جوشهای چرکی و کیستی در ناحیه چانه و فک دارند
- اسپیرونولاکتون (Spironolactone)
دارویی که برای جوشهای هورمونی شدید تجویز میشود
فقط در زنان بالغ قابلاستفاده است و توسط پزشک باید بررسی شود
- ایزوترتینوئین (راکوتان)
قویترین داروی ضدآکنه، برای موارد بسیار شدید و مقاوم
تأثیر دائمی دارد اما با عوارض احتمالی متعدد (خشکی پوست، اختلال در چربی خون، تأثیر بر کبد و بارداری)
فقط تحت نظر متخصص پوست تجویز میشود
مرحله چهارم: درمانهای تخصصی در کلینیکهای پوست
اگر جوشهات مقاوم هستند یا جای جوشها آزاردهنده شده، میتوان از روشهای زیر استفاده کرد:
- پاکسازی تخصصی پوست (Facial)
تخلیه صحیح کومدونها توسط متخصص
استفاده از ماسکهای ضدالتهاب و لایهبرداری حرفهای
- پیلینگ شیمیایی
لایهبرداری کنترلشده برای از بین بردن لایههای آسیبدیده پوست
مفید برای جای جوش، جوشهای سطحی، لک و منافذ باز
- مزوتراپی و میکرونیدلینگ
تحریک تولید کلاژن برای درمان جای جوش و بهبود بافت پوست
معمولاً در چند جلسه انجام میشود
- لیزر درمانی (مثل لیزر CO2 یا IPL)
برای درمان اسکارهای عمیق، قرمزی و تیرگی جای جوش
تأثیرگذار اما پرهزینه است و نیاز به جلسات متعدد دارد
مرحله پنجم: اصلاح سبک زندگی
برای موفقیت در درمان، فقط به کرم و دارو اکتفا نکن. باید عادات روزمرهات را هم بررسی و اصلاح کنی:
نوشیدن آب کافی (حداقل ۸ لیوان در روز)
خواب کافی و منظم
کاهش مصرف قند، لبنیات پرچرب، غذاهای سرخکردنی و فستفود
خودداری از لمس صورت، کندن جوش یا فشار دادن آن
شستن روبالشی، حوله، و برس آرایش بهصورت منظم
ورزش منظم برای کاهش استرس و تنظیم هورمونها
سخن پایانی
جوش زدن، هرچند ظاهراً یک مشکل ساده و رایج پوستی به نظر میرسد، اما در واقع تجربهای آزاردهنده و گاهی فرسایشیست؛ هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی. بسیاری از ما در برابر آینه میایستیم، با ناامیدی به پوستمان نگاه میکنیم و آرزو میکنیم کاش راه حلی قطعی و سریع وجود داشت. اما واقعیت این است که درمان جوش، یک مسیر تدریجی، اما قابلکنترل و کاملاً ممکن است.
اولین و مهمترین گام در این مسیر، شناخت نوع جوشها و درک علتهای پشتپردهی آنهاست. اینکه بفهمیم جوشی که روی چانه زده، با جوشی که روی بینی ظاهر شده، ممکن است منشأ متفاوتی داشته باشد. یا اینکه بدانیم پوست چرب به مراقبتی متفاوت از پوست حساس یا مختلط نیاز دارد. با این آگاهی، میتوانیم بهجای سعی و خطاهای بیپایان، تصمیمهای هوشمندانهتری در انتخاب محصولات مراقبتی، سبک زندگی و حتی رژیم غذاییمان بگیریم.
دیدگاه خود را بنویسید.
اولین نفری باشید که نظر میدهید.